Pisarze
Walenty Roździeński *1560 - +1622
Właściwie nazywał się Walenty Brusek lub Brusiek. Poeta, hutnik, kuźnik. Zarządzał hutami Andrzeja Kochcickiego, który wyratował go od więzienia i roztoczył nad nim opiekę. Roździeński trafił do więzienia w wyniku procesu o swoją kuźnię w Roździeniu nad Rawą z dziedziczką Mysłowic Katarzyną Salomonową.
Dzięki Kochcikiemu Roździeński mógł tworzyć, koszty druku dzieł pokrywał mecenas. Ten poświęcił Kochcickiemu swój poemat "Officina ferraria abo huta i warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego", wydany w 1612 r. w Krakowie.
Roździeński zawarł w nim informacje o hutnictwie i hutnikach w różnych krajach (ze szczególnym uwzględnieniem kuźni śląskich), poradnik organizacji pracy w kopalni oraz zwyczaje, legendy i wierzenia górnicze.
Ilustracja do traktatu "Officina ferraria abo huta i warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego"
Adam Gdacjusz *1609/10 - +1688
Pisarz i słynny kaznodzieja luterański rodem z Kluczborka. Często określany mianem "śląskiego Reja". Pracował jako nauczyciel protestancki w Bardiowie, Elblągu i Wilnie. Był seniorem zboru luterańskiego w Kluczborku (1647-1688), za jego pastorstwa Kluczbork stał się ośrodkiem polskiego arianizmu. Jego pisarstwo wyróżniało się na tle innych współczesnych autorów śląskich tym, że nie zważając na krytykę purystów językowych, chętnie i świadomie wykorzystywał wyrażenia gwary śląskiej. Owocem jego pracy kaznodziejskiej były pierwszy drukowany zbiór kazań ("Kilka kazań pokutnych", 1644 r.) oraz pierwsza polska postylla przeznaczona dla ludu ("Postilla popularis", 1650 r.), utrzymana częściowo w formie gawędy i anegdoty.W późniejszym okresie zajmował się tak sprawami dogmatyki (np. "Kwestia, jeśli Maria Najświętsza może być nazywana Panną"), jak i obyczajowością. Pisał o pijaństwie, pojedynkach i stanie szlacheckim. Rynek i kościół ewangelicki
Józef Lompa *1797 - +1863
Najwszechstronniejszy śląski literat polskojęzyczny, od którego datuje się początki polskiego piśmiennictwa na Śląsku (choć pisał także w języku niemieckim). Jego twórczość jest tak różnorodna, jak prace, których imał się w życiu. Był m.in.: nauczycielem, tłumaczem, sekretarzem komisji do regulacji gruntów chłopskich i organistą.Lompa pisał "o wszystkim dla wszystkich". Wśród jego prac można znaleźć "Opis roślin jadowitych" obok "Zbioru pieśni nabożnych". Pisał: wiersze, podręczniki geografii, historii i rachunków, powieści dla ludu i poradniki, np. pszczelarstwa. Wydawał zbiory pieśni i modlitw.
Znaczącym dorobkiem Lompy są jego prace ludoznawcze. Był on jednym z najwybitniejszych wówczas znawców kultury ludowej. Gromadził i wydawał baśnie, pieśni i podania śląskie.
Juliusz Ligoń *1823 - +1889
Polski poeta ludowy na Śląsku. Samouk, od 1852 r. brał udział w polskiej działalności oświatowej, pracując jako hutnik. Współpracował z pismami w zaborze pruskim i w Galicji, publikując wiersze, dramaty, artykuły, opowiadania, gawędy. Uważany za współtwórcę regionalnego dramatu ludowego na Górnym Śląsku.Patriotyzm łączył z tendencją dydaktyczno-moralną.
Pisał poezję związaną z tradycją ludową, np. zbiory "Piosnki zabawne" (1877 r.), "Iskra miłości z Górnego Śląska" (1919 r.), poemat "Obrona Wiednia, czyli niemieckiego państwa i chrześcijaństwa, przez Jana Sobieskiego" (1883 r.) oraz popularne w teatrach amatorskich sztuki, jak "Los sieroty" ("Katolik", 1882 r.).
Twórczość i działalność Ligonia była ważnym elementem walki o świadomość narodową i polskość Śląska.
Paweł Stalmach *1824 - +1891
Publicysta i czołowy działacz narodowy na Śląsku Cieszyńskim II połowy XIX wieku. Urodził się w Bażanowicach koło Cieszyna. W czasie studiów w Wiedniu nawiązał kontakty z Polakami z Galicji, zwłaszcza z księciem Jerzym Lubomirskim. Podczas Wiosny Ludów uczestniczył w Zjeździe Słowiańskim w Pradze jako reprezentant Śląska Cieszyńskiego. Po powrocie do Cieszyna poświęcił się pracy dziennikarskiej (redagował "Tygodnik Cieszyński", a od 1851 r. - "Gwiazdkę Cieszyńską") oraz społecznej. Podstawą sukcesu "Gwiazdki", redagowanej według zasady edukacji poprzez zabawę, był wyjątkowy talent pedagogiczny Stalmacha. Pisywał tak poematy ("Bój na Dobropolu" i "Cieszymir", wydane w 1890 r.), jak i prace słowianoznawcze ("Księgi rodu słowiańskiego", 1889 r.) czy poświęcone gramatyce. Ale największy rozgłos towarzyszył jego polemicznym broszurom: "Światło prawdy w narodowych stosunkach Śląska" (1884 r.) i "W obronie własnej" (1887 r.).Karol Miarka *1825 - +1882
Jeden z najsłynniejszych XIX-wiecznych śląskich działaczy na rzecz polskiego odrodzenia narodowego urodził się w Pielgrzymowicach. Zaczynał swą karierę pisarską w języku niemieckim, próbując wydać zbiór patriotycznych pieśni niemieckich. Nie opublikowano ich co prawda, ale młody Karol zainkasował nagrodę w wysokości 10 talarów. Jego dalszy życiorys stał się poniekąd symbolem przemian, jakie dokonały się za jego życia na Śląsku. Miarka przesiąknął kulturą niemiecką podczas nauki w głogowieckim seminarium. Po jego ukończeniu objął posadę najpierw pomocnika nauczyciela, a następnie nauczyciela. Po śmierci ojca - także nauczyciela - zajął jego miejsce w miejscowej szkole.
Dopiero w 1859 r. zaczął uczyć się języka polskiego i rozpoczął próby pisania w tym języku. Na ten czas datuje się początek jego współpracy z "Gwiazdką Cieszyńską". W 1869 r. zdecydował się rzucić posadę, przeniósł się do Królewskiej Huty i otworzył tam Księgarnię Katolicką. Do 1880 r. będzie także redaktoremi właścicielem pisma "Katolik". Od 1872 r. zajął się polityką i chociaż nigdy nie został posłem, w dobie kulturkampfu stał się na Śląsku wpływowym zwolennikiem niemieckiej katolickiej partii Centrum. Cechą charakterystyczną jego poglądów wyrażanych w tekstach publicystycznych i dziennikarskich, w których najlepiej wykorzystał swój pisarski talent, była wspólnota sprawy polskiej i katolicyzmu, czemu towarzyszyła jednocześnie lojalność wobec pruskiego króla. Najbardziej znane jego artykuły, w których dał wyraz tym poglądom, to "Polska, Francja, Baczność, katolicy!" z 1870 r. i "Jezus, Maria, Józef, ratujcie nas z ręki nieprzyjaciół, bo zginiemy" z 1872 r. Poza tym Miarka pisywał dramaty ludowe na użytek teatrów amatorskich oraz powieści. Tworzone często w pośpiechu były niemal zawsze podporządkowane nadrzędnemu celowi: propagowaniu idei narodowych.
Norbert Bończyk *1837 - +1893
Pochodził z górniczej rodziny z Miechowic koło Bytomia. Ukończył gimnazjum w Gliwicach, a następnie studiował teologię i filologię słowiańską na uniwersytecie we Wrocławiu. Po otrzymaniu święceń kapłańskich pracował kolejno w Piekarach i Bytomiu. Był aktywnym działaczem na rzecz polskości Śląska. Idei tej podporządkowana była także cała jego twórczość literacka i publicystyczna (choć pisał także w języku niemieckim). Jego "Stary kościół miechowski" powstał pod wpływem lektury "Pana Tadeusza" i jest uważany za pierwszą, chociaż zapomnianą, polską epopeję chłopską. W 1886 r. wydał drugi poemat "Góra Chełmska, czyli Święta Anna z klasztorem OO. Franciszkanów. Wspomnienia z roku 1875".Konstanty Damrot *1841 - +1895
Twórczość Damrota z Lublińca, nazywanego "śląskim wieszczem", stanowi przełom w dziejach śląskiej literatury. Liryka polskojęzyczna w tym regionie do jego czasów ograniczała się bowiem do pieśni ludowych. Uważany jest za największego poetę śląskiego XIX wieku. Był kapłanem, lecz zanim wstąpił do seminarium, ukończył studia filologiczne i teologiczne we Wrocławiu. Nauczył się języka polskiego i został aktywnym działaczem Towarzystwa Literacko-Słowiańskiego oraz Koła Górnoślązaków, które przekształcił w Towarzystwo Polskich Górnoślązaków. Jako kapłan pracował w: Opolu, Pilchowicach, Kościerzynie na Pomorzu i Prószkowie. Zaprzyjaźniony z Karolem Miarką prowadził z równym jak on zaangażowaniem działalność patriotyczną, społeczną i pedagogiczną. Pisał pod pseudonimem Czesław Lubiński. Na szczególną uwagę zasługują jego wiersze z tomu "Wianek z Górnego Śląska" z 1867 r. W tomie znajduje się 65 utworów, z których kilka ma wybitnie śląski charakter. Najbardziej oryginalne z nich to "Pieśń" i "Flisacki opis Wrocławia". Był także publicystą. Naukowo zajmował się nazwami śląskich miejscowości.Jan Nikodem Jaroń *1881 - +1922
Urodził się w rodzinie chłopskiej w Jatrzygowicach. Już w gimnazjum miał problemy w związku z otwartym manifestowaniem polskości - został usunięty ze szkoły. Dzięki zdanej eksternistycznie maturze udało mu rozpocząć studia prawnicze na uniwersytecie we Wrocławiu (ukończył je we Lwowie). Uzyskał stopień doktora w 1914 r. Na Śląsk powrócił w czasie I wojny światowej i zaangażował się w prace na rzecz włączenia Śląska w granice II Rzeczypospolitej, tak poprzez patriotyczną lirykę, jak i aktywność polityczną (był działaczem plebiscytowym). Wziął udział w trzecim powstaniu śląskim. Debiutował na łamach "Górnoślązaka". W latach 1907-1912 publikował swoje wiersze w "Zaraniu Śląskim". Jest autorem dramatów: "Konrad Kędzierzawy. Dramat śląski z początku XIII wieku" (1905 r.), "Wywłaszczenie" (1913 r.), "Wojsko św. Jadwigi. 5 obrazków dramatycznych z dziejów Śląska" (1920 r.).Gustaw Morcinek *1891 - +1963
Urodzony w Karwinie jedyny śląski prozaik polskojęzyczny, który w dwudziestoleciu międzywojennym zdobył trwałe miejsce w literaturze polskiej. Początkowo pracował jako górnik, lecz w 1914 r. ukończył nauczycielską szkołę ludową w Białej i począwszy od lat 20. pracował jako nauczyciel w Skoczowie. W czasie wojny aresztowany przebywał kolejno w obozach koncentracyjnych w: Skrochowicach, Sachsenhausen i Dachau. Po powrocie na Śląsk w 1946 r. osiedlił się w Katowicach. Mimo że właśnie wówczas dzięki poparciu nowych władz miał pozornie świetne warunki do pracy, to jego najwybitniejsze dzieła powstały przed II wojną światową. Zofia Kossak określiła go wówczas następcą Orkana. Zasłużył sobie na to miano przede wszystkim za sprawą powieści "Wyrąbany chodnik", która jest epicką panoramą dziejów Śląska, oraz kilku nowel z tomu "Serce za tamą" z 1929 r. Stworzył w nich literacki mit górniczej pracy i ta tematyka utorowała mu drogę do podręczników literatury. Jednak obok zachwytów już w latach 30. niektórzy krytycy zarzucali Morcinkowi szerzenie nienawiści do wszystkiego, co miało na Śląsku rodowód niemiecki. Ważnym fragmentem jego twórczości są powieści dla dzieci i młodzieży oraz powieści historyczne (np. "Ondraszek") i baśnie, w których nawiązywał do śląskiej tradycji ludowej. Morcinek rozpoczynał karierę literacką bez wyjątkowej znajomości literatury, bo nie mogła dać mu takowej szkoła ludowa. Według Hierowskiego, badacza literatury polskiej na Śląsku, ta niewiedza oraz złe wzorce literackie mściły się na pisarzu do końca życia.Wilhelm Szewczyk *1916 - +1991
Urodził się w Czuchowie koło Czerwionki. W 1938 r. ukazał się jego poemat "Hanys", przedstawiający dramatyczne losy Ślązaka - górnika oraz splot narastających na Górnym Śląsku konfliktów społecznych i narodowych.Podczas II wojny światowej zaciągnięty został do służby wojskowej i w mundurze niemieckim przebywał w latach 1941-1942 na froncie zachodnim (Normandia) i wschodnim (Rosja). Ranny pod Smoleńskiem w sierpniu 1941 r., leczony był w szpitalu polowym, m.in. w Turyngii i skierowany ponownie na front, tym razem do Alzacji. Demonstrowana postawa pacyfistyczna i krytyka polityki Hitlera były powodem jego aresztowania, wydalenia go z oddziału i osadzenia w 1942 r. w więzieniu w Katowicach. Po kilku miesiącach, w czasie, kiedy był na przepustce, zbiegł do Generalnej Guberni. Po 1945 r. osiadł na stałe w Katowicach. Był naczelnym redaktorem trzech tygodników: "Odry", "Przemian" i "Poglądów". Napisał wiele powieści, nowel oraz szkiców na tematy śląskie, m.in. powieści "Kleszcze", "Czarne słońce", "Skarb Donnersmarcków", zbiór opowiadań "Klara Krause", zbiór esejów "Syndrom śląski", także felietonów i obszernych prac popularnonaukowych o literaturze i kulturze niemieckiej. Również tłumaczył z niemieckiego.