Środowisko przyrodnicze
ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE I JEGO PRZEMIANY
Katowice leżą na Wyżynie Katowickiej (dawniej: Płaskowyż Bytomsko- Katowicki lub Górnośląski Okręg Przemysłowy) stanowiącej południową część Wyżyny Śląskiej, w centrum największej w Polsce aglomeracji miejsko- przemysłowej. Zasadnicza część miasta wchodzi w skład Płaskowyżu Katowickiego podzielonego na skutek trzeciorzędowych ruchów tektonicznych i procesów erozyjno-denudacyjnych na rowy, kotliny i garby wyróżniane jako mniejsze jednostki geomorfologiczne: Wzgórza Kochłowickie, Płaskowyż Murcek, Obniżenie Górnej Mlecznej, Rów Kłodnicy, Kotlina Mysłowicka. Część północna miasta leży w obrębie Płaskowyżu Bytomskiego obejmując fragmenty Wyżyny Siemianowickiej, Wzgórz Chorzowa i Obniżenia Rawy.
Niewielkie fragmenty Katowic, położone najdalej na południe, znajdują się na obszarze Kotliny Oświęcimskiej i Doliny Wisły w obrębie jednostek geomorfologicznych: Równiny Tyskiej i Kotliny Mlecznej.
Morfologia terenu jest urozmaicona, szczególnie w części południowej miasta, gdzie różnice wysokości sięgają 110 metrów. Najwyżej położony punkt znajduje się na wysokości 342,5 (352) m npm na Wzgórzu Wandy w Murckach; najniżej położone obszary znajdują się w dorzeczach rzek: Mlecznej: 236 m npm, Boliny 258 m npm, Kłodnicy i Ślepiotki: 300 m npm.
Podłoże obszaru Wyżyny Katowickiej stanowią utwory paleozoiczne (dewon, karbon, perm) oraz mezozoiczne (trias, lokalnie jura), a obniżenia występujące w jego obrębie są częściowo wypełnione utworami trzecio- i czwartorzędowymi.
Na obszarze miasta występują głównie gleby brunatne i czarne ziemie zdegradowane wytworzone z piasków słabogliniastych i glin oraz gleby bielicowe i pseudobielicowe powstałe z piasków gliniastych i glin lekkich. Znaczną powierzchnię zajmują gleby antropogeniczne - zmienione pod wpływem bezpośredniego lub pośredniego działania górnictwa, przemysłu , a także zabudowy. Są to gleby początkowego stadium rozwoju.
Z terenów południowych miasta wody zbierane są przez Mleczną, która płynąc w kierunku południowo-wschodnim uchodzi do Gostyni, stanowiącej lewy dopływ Wisły.
Źródła rzeki Mlecznej leżą na wysokości 290 m npm. w pobliżu zachodniej granicy rezerwatu florystycznego Ochojec. Prawe dopływy Mlecznej to potoki: Bagnik, Cofnik, Kaskadnik, Bielawka, lewe dopływy to Rów Piotrowicki, Rów Graniczny, Rów Podleski, Rów Murckowski z dopływami oraz Pstrążnik. Mleczna wraz z dopływami odwadnia dzielnice: Ochojec, Piotrowice, Kostuchna, Podlesie, Zarzecze oraz częściowo Murcki.
Południowo-zachodnia część miasta stanowi zlewnię Kłodnicy będącej dopływem Odry. Rzeka ta bierze początek w Brynowie, gdzie wypływa z utworów karbońskich na wysokości 305 m npm. Dno jej doliny jest płaskie i podmokłe. Lewym dopływem Kłodnicy, przepływającym w swym górnym biegu przez obszar Lasów Murckowskich, jest Ślepiotka.
Źródła tego potoku biorą początek w zachodnim skłonie wzgórz w rejonie Murcek na wysokości 315 m npm. Wody potoku wpadają do Kłodnicy w rejonie Starego Panewnika. Niewielkim prawobrzeżnym dopływem Kłodnicy jest potok Kokociniec. Powierzchnia dorzecza Kłodnicy jest niewielka, odwadnia ono dzielnice: Ligotę, Panewniki, częściowo Brynów, Piotrowice, Ochojec i Murcki. Głównym czynnikiem modelującym naturalną rzeźbę terenu stał się w ciągu ostatnich dwustu lat człowiek. Pierwotna rzeźba terenu została zaburzona w wyniku przeobrażeń związanych z budownictwem mieszkaniowym i przemysłowym oraz przede wszystkim eksploatacją kopalin i składowaniem odpadów. Wyżyna Śląska to obszar zasobny w bogactwa mineralne. Rejon Katowic należy do najzasobniejszych w węgiel kamienny terenów Zagłębia Górnośląskiego. Z innych znajdujących się na terenie miasta bogactw mineralnych o znaczeniu jednak podrzędnym wymienić można iły trzeciorzędowe oraz gliny zwałowe i piaski wykorzystywane do celów budowlanych. Na skutek działalności człowieka, w wyniku niwelacji, czy eksploatacji powierzchniowej i wgłębnej kopalin uległo częściowemu lub całkowitemu zatarciu szereg naturalnych form terenu. Pojawiły się natomiast liczne nowe formy zwane antropogenicznymi*. Najsilniejszym tego rodzaju przemianom uległa północno-zachodnia, centralna i północno-wschodnia część Katowic. Przeważają tu różne elementy związane z liniami komunikacyjnymi, jak nasypy, wykopy, wypełnione wodą wyrobiska po eksploatacji gliny i piasku podsadzkowego, zwały węglowe i hutnicze oraz tzw. powierzchnie zrównania antropogenicznego, jak tereny składowe, kolejowe, osadniki mułu węglowego itp. Południowa część miasta wykazuje mniej tego rodzaju form. Tereny zmienione przez człowieka tkwią tu jak "wyspy" w krajobrazie posiadającym cechy naturalnego i kulturowego.
Pogorszyły się także właściwości fizyczne i chemiczne gleb, które w wielu punktach miasta są silnie skażone metalami ciężkimi.
Sieć hydrograficzna miasta jest silnie przeobrażona w wyniku regulacji cieków, ogólnego obniżenia zwierciadła wód powierzchniowych i ich ponadnormatywnego zanieczyszczenia. Rzeki płynące przez Katowice i ich dopływy należą do najbardziej zanieczszczonych rzek należących do zlewni Wisły i Odry.
Na obszrze miasta zlokalizowanych jest kilkadziesiąt zbiorników powierzchniowych różnego pochodzenia o łącznej powierzchni ok. 70 ha. Są to najczęściej zbiorniki sztuczne w dawnych wyrobiskach popiaskowych, gliniankach, zapadliskach. Do największych kompleksów należą zbiorniki szopienickie położone w dolinie Brynicy przy granicy miasta z Sosnowcem (Borki, Morawa, Gliniak) oraz zespół 7 zbiorników w Dolinie Trzech Stawów. W rejonie potoku Bolina położonych jest kilka niewielkich zbiorników (Janina, Górnik, Małgorzata, Planty); część z nich pełni funkcje hodowlane. W części zachodniej miasta do większych zbiorników należą stawy zlokalizowane w dolinie Rawy na terenie osiedla Tysiąclecia.
W klimacie Katowic zaznacza się przewaga wpływów oceanicznych nad kontynentalnymi. Przewaga dni z układem wyżowym pojawia się w ciepłej połowie roku z układem niżowym - w chłodnej.Najczęściej (ok. 65%) napływa tu powietrze polarno-morskie.
Temperatura powietrza wnętrza miasta jest przeważnie wyższa od temperatury obszarów pozamiejskich. Zjawisko to określa się terminem "wyspy ciepła". Spalanie surowców energetycznych i ogrzewanie mieszkań zimą, wprowadza do atmosfery znaczne ilości energii. Średnia temperatura dla Katowic w ostatnim dziesięcioleciu wyniosła 8,2oC.
Klimat miasta charakteryzuje się znaczną ilością słabych wiatrów (poniżej 2 m/sek) oraz występowaniem cisz (23,8%). Liczba dni bezwietrznych waha się od około 60 do 70 w ciągu roku. Rozkład wiatrów odznacza się wybitną przewagą kierunku południowo-zachodnego (25,5%) i zachodniego (13%).
Duże zapylenie powietrza jest przyczyną znacznego zachmurzenia, cząsteczki pyłu stanowią bowiem jądra kondensacji pary wodnej. Suma opadów w ciągu ostatnich dziesięciu lat wyniosła średnio 653,3 mm w roku.
Szata roślinna.
Rozwój miasta sprzyjający różnicowaniu warunków siedliskowych wpłynął na zmiany w szacie roślinnej. Dawniej przeważającą część obszaru dzisiejszych Katowic pokrywały lasy. Rozwój przemysłu, postępująca urbanizacja i napływ ludności powodowały kurczenie się obszarów leśnych i powstawanie rozległych powierzchni otwartych, użytkowanych rolniczo jako pola uprawne, łąki i pastwiska, oraz zajmowanych pod zabudowę i przemysł. Efektem tego procesu jest aktualny charakter szaty roślinnej, stanowiącej mozaikę roślinności naturalnej, półnaturalnej i synantropijnej*.
ZIELEŃ URZĄDZONA NA TERENACH ZABUDOWANYCH
Czy do końca jest to wszystko prawdą i jaka jest rzeczywistość? Statystycznie tereny zieleni zajmują znaczny procent obszaru miasta. Jednak większość z nich to lasy okalające Murcki. Stanowią one główny trzon zasilania i regeneracji powietrza napływającego do miasta. Gdyby jednak obszarów leśnych nie wliczać do powierzchni miasta, Katowice miałyby wielki niedobór terenów zieleni.
Zieleń urządzoną miasta stanowią: parki, zieleńce, skwery, zieleń osiedlowa i przyuliczna. Dendroflora* miasta obejmuje ponad 260 taksonów* drzew i krzewów. Zieleń ta ma duży wpływ na komfort zamieszkania. Mimo wielu mankamentów zieleń Katowic może zainteresowanym jej poznaniem dostarczyć szeregu ciekawych i zaskakujących przeżyć i doznań.
źródło:http://www.us.edu.pl/katowice/informator/Przyroda